Türkiye’nin iklimini anlamaya çalışırken karşımıza üç önemli yağış türü çıkar: yamaç (orografik) yağışları, konveksiyonel yağışlar ve cephe yağışları. Her biri farklı bir atmosfer olayıyla oluşur ve ülkenin değişik bölgelerinde etkisini gösterir. Bu yağışların nerede ve neden oluştuğunu bilmek hem coğrafya derslerini kolaylaştırır hem de günlük yaşamda hava durumunu anlamamıza yardımcı olur.
1. Yamaç (Orografik) Yağışları: Karadeniz’in Vazgeçilmez Yağışı
Türkiye’de yamaç yağışlarının en belirgin görüldüğü yer tartışmasız Karadeniz Bölgesi’dir. Nemli hava, Karadeniz üzerinden kıyıya doğru ilerlerken kıyıya paralel uzanan dağlara çarpmak zorunda kalır. Bu çarpma, havanın yükselmesine ve yükseldikçe soğuyup yoğunlaşmasına yol açar. Sonuç: yıl boyunca süren ve bölgenin bitki örtüsünü şekillendiren bol yağış.
Rize ve Artvin gibi doğu kesimlerde yıllık yağış miktarının Türkiye ortalamasının çok üzerinde olmasının temel nedeni de budur.
Yamaç yağışları yalnızca Karadeniz’e özgü değildir. Kış aylarında Akdeniz’de Toros Dağları’na çarpan nemli hava da benzer bir şekilde yamaç yağışlarına yol açar. Ancak Türkiye genelinde bu yağış tipinin en etkili olduğu yer yine Karadeniz’dir.
2. Konveksiyonel Yağışlar: Yaz Sıcaklarının Sessiz Getirisi
Konveksiyonel yağışlar, özellikle yaz aylarında karaların fazla ısınmasıyla oluşur. Güneş altında ısınan yeryüzü, üzerindeki havayı hızla yükseltir. Yükselen hava soğuyunca kısa süreli fakat etkili yağışlara dönüşür.
Bu yağışlara halk arasında “kırkikindi yağmurları” denmesi boşuna değildir. Genellikle öğleden sonraları aniden bastıran, kısa sürede şiddetlenen ve çabuk sona eren yağışlardır bunlar.
Türkiye’de konveksiyonel yağışların en yaygın olduğu bölgeler:
- İç Anadolu
- Doğu Anadolu’nun iç kesimleri
- Güneydoğu Anadolu’nun yüksek alanları
Bu bölgelerde yaz aylarında sıkça görülen ani sağanakların temel nedeni işte bu yükselim hareketidir.
3. Cephe Yağışları: Karşılaşan Hava Kütlelerinin Ürünü
Cephe yağışları, sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşmasıyla oluşur. Yavaş gelişen ve uzun süre etkisini gösteren yağış tipidir. Türkiye’de cephe yağışlarının ağırlıklı olarak görüldüğü yerler:
- Marmara Bölgesi
- Ege kıyıları
- Zaman zaman İç Anadolu’ya giriş yapan hava sistemleri
Bu yağış tipi Karadeniz’in ikliminde belirleyici değildir; bölgenin asıl yağış kaynağı yamaç yağışlarıdır. Ancak büyük ölçekli hava sistemleri zaman zaman Karadeniz’i de etkileyebilir.
Türkiye Haritasına Genel Bakış
Türkiye’nin yağış dağılımını kabaca haritada şöyle özetleyebiliriz:
- Kuzey kıyıları (Karadeniz): Yamaç yağışları
- İç kesimler: Konveksiyonel yağışlar
- Batı ve güneybatı kıyıları: Cephe yağışları
- Akdeniz kışları: Hem cephe hem yamaç etkisi
Bu çeşitlilik, Türkiye’nin kısa mesafelerde bile değişebilen iklim özelliklerine sahip olmasının en önemli nedenlerinden biridir.
İklim ve yağış türleriyle ilgili çok açıklayıcı bir yazı olmuş. Özellikle Karadeniz’deki orografik yağışların etkisi güzel özetlenmiş. Emeğinize sağlık.